Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2024-09-23
Мақала беті
34–50
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Филология, семиотика және мәдениеттануда қалыптасқан интермәтін теориясы ХХ ғасырдың соңғы үштен бірінде музыкатануда дамыды. Өзбекстанның музыкатанудың көрнекті өкілі Наталия Соломоновна Янов-Яновскаяның (1934 жылы туылған) көзқарасы бұл теорияны монодиялық және көп дауысты тілдік жүйелер диалогынан туындаған Шығыс композиторлық музыканың интертекстуалды екіұштылығы тұжырымдамасымен толықтырады. Мақаланың мақсаты – Н. С. Янов-Яновскаяның ұлттық музыкалық мәдениеттің өзіндік құндылығын оның дамуы мен жаһандану сын-қатерлерінің орталыққа ұмтылғыш және орталықтан тепкіш факторларының өзара әрекеттесуі жағдайында түсіну туралы тезисін дәлелдеу. Оған қол жеткізу үшін семантикалық, семиотикалық және герменевтикалық әдістер қолданылды, сонымен қатар музыка, әдебиет және медиа өнеріндегі интертекстуалдық құбылысты зерттеудің теориялық тәжірибесі ескерілді.
Өзбек композиторларының бірі Мұстафо Бафоевтің (1946 жылы туылған) увертюра-рондо түрінде жазылған «Шунчаки ҳазил» («Жай әзіл») шығармасы өкілдік объект болып таңдалды, ол бағдарламалық жасақтама тұрғысынан және оның шеңберінде интермәтіндік байланыстар тұрғысынан қаралды. Талдау нәтижесінде бұл жұмыстың негізі рондоның үш эпизодында мәдениетті дамытудың «батыс», «шығыс» және «ұлттық» жолдары көрсетілгені анықталды. Өзбек мақал-мәтінмәнін қосқан рефрен композитордың шығармашылық кредосының көрсеткіші болып табылды: шетелдік тәжірибені зерттеп, оны қабылдай отырып, шынайы «бет-әлпетті» жоғалтпау.
Қолданылған интермәтіндік құралдардың қатарында цитата, аллюзия, метафора, амальгама, бейне, стильдеу, бейімделу, пародия, полистилизм, пентатоника, ұлттық музыкалық аспаптардың көп дауысты фактурасы мен тембрлік бояуының миксті, бағдарламамен анықталатын рондо пішіні. Мұстафо Бафоев онда еркіндік танытып, оның көмегімен увертюраның идеялық концепциясын аша отырып, өз шығармашылығының орталыққа тартқыш тұғырнамасын позициялайды, бұл Өзбекстанның қазіргі даму сатысындағы композиторлық мектебіне стильдік жаңару тұрғысынан да, ұлттық дискурс жағынан да тән. Бұл Н. С. Янов-Яновскаяның жаһандану тенденцияларының аясында ұлттық музыкалық мәдениеттің өзіндік құндылығы туралы хабардарлығын арттыру туралы тұжырымының әділдігін растайды.
Тірек сөздер
аллюзия
бағдарламалық
интермәтін
метафора
Мустафо Бафоев
мәтінмән
Наталия Янов-Яновская
рондо пішіні
цитата
ұлттық мәдениет
өзіндік құндылық
Дереккөздер тізімі және References
Аверинцев, Сергей. «Противочувствия». Советская музыка, № 5, 1987, с. 7–13.
«Бафоев, Мустафо». Союз композиторов и бастакоров Узбекистана, www.commus.uz/index.php/ru/struktura/index.php?option=com_content&view=article&id=219. Дата доступа 29 июля 2024.
Большая российская энциклопедия. Электронная версия (2016), old.bigenc.ru/literature/text/3161944. Дата доступа 19 июля 2024.
Бочина, Татьяна. Контраст как лингвокогнитивный принцип русской пословицы. 2003. Казанский государственный университет имени В. И. Ульянова-Ленина, автореферат докторской диссертации, 52 с., autoref-kontrast-kak-lingvokognitivnyi-printsip-russkoi-poslovitsy.pdf. Дата доступа 22 июля 2024.
Высоцкая, Марианна. Между логикой и парадоксом: композитор Фарадж Караев. Москва, Композитор, 2012, 567 с.
Высоцкая, Марианна, и Галина Григорьева. Музыка ХХ века: от авангарда к постмодерну: Учебное пособие. Москва, Научно-издательский центр «Московская консерватория», 2011, 440 с.
Даль, Владимир. «Пословицы и поговорки русского народа». Литрес, www.litres.ru/book/vladimir-dal/poslovicy-i-pogovorki-russkogo-naroda-173141/chitat-onlayn/?page=15&book_pair=173141_51775518. Дата доступа 21 июля 2024.
Джумаев, Александр. «Преодолевая стереотипы. О музыковедческих исследованиях Н. С. Янов-Яновской». Страницы истории Государственной консерватории Узбекистана. Феликс Янов-Яновский, Наталия Янов-Яновская. Редакторы Шойиста Ганиханова, Сайёра Гафурова. Ташкент, б. и., 2024, с. 103–108.
Донских, Олег. «Метафора как способ смены координат». ΠΡΑΞΗMΑ. Проблемы визуальной семиотики, вып. 1 (3), 2015, с. 29–35, praxema.tspu.edu.ru/files/praxema/PDF/articles/donskih_o._a._29_35_1_3_2015.pdf. Дата доступа 27 июля 2024.
Караулов, Юрий. Русский язык и языковая личность. Москва, Наука, 1987, 261 с.
Кривуля, Наталия. «Аллюзия как элемент интертекстуальности в анимационных фильмах». Театр. Живопись. Кино. Музыка, № 3, 2022, с. 137–160. DOI: 10.35852/2588-0144-2022-3-137-160. Дата доступа 25 июля 2024.
Матякубов, Отаназар. Додекаграмма. Ташкент, Истиклол, 2005, 328 с.
Радман, Римма. Жанр концертной увертюры в творчестве композиторов Узбекистана. 2014. Государственная консерватория Узбекистана, магистерская диссертация, 84 с.
Рябуха, Ольга, и Александра Трошина. «Проблема типологии интертекстуальных включений и их роль в структуре интертекста (на материале журнальных и газетных статей)». Научный диалог, № 4, 2018, с. 134–146. DOI: 10.24224/2227-1295-2018-4-134-146.
Стогний, Ирина. «Интертекстуальность в музыке. Вариации на тему». Современное музыковедение, № 3, 2017, с. 85–96.
Стогний, Ирина. «Модусы интертекстуальности в музыке». Musicus, № 3–4, 2011, с. 28–33.
Тороп, Пеэтер. «Проблема интекста». Труды по знаковым системам. XIV: Текст в тексте. Тарту, Издательство Тартуского университета, 1981, с. 33–44.
Чинаев, Владимир. «В сторону "новой целостности": интертекстуальность – поставангард – постмодернизм в музыкальном искусстве второй половины ХХ – начала XXI века». Вестник Санкт-Петербургского университета. Искусствоведение, том 4, № 1, 2014, с. 30–54, www.artsjournal.spbu.ru/article/view/4454/3941. Дата доступа 29 июля 2024.
Янов-Яновская, Наталия. «Одна культура – две традиции». Музыкальная академия, № 3, 1999, с. 21–27.
Янов-Яновская, Наталия. Теория интертекста в ее проекции на восточную музыку (на примере творчества композиторов Узбекистана). Ташкент, Musiqa, 2019, 124 с.
Irwin, William. “What is an Allusion?” The Journal of Aesthetics and Art Criticism, vol. 59, no. 3, 2001, pp. 287–297. DOI: 10.1111/1540-6245.00026
Averintsev, Sergey. “Protivochuvstviya.” [“Counter-feelings.”] Sovetskaya muzyka, no. 5, 1987, pp. 7–13. (In Russian)
Bafoyev, Mustafo. Official site of The Union of Composers and Bastakors of Uzbekistan, www.commus.uz/index.php/ru/struktura/index.php?option=com_content&view=article&id=219. Accessed 29 July 2024.
Bolshaya Rossijskaya Entsiklopediya. [A Big Russian Encyclopaedia]. 2016. old.bigenc.ru/literature/text/3161944. Accessed 19 July 2024. (In Russian)
Bochina, Tatiana. Kontrast kak lingvocognitivnyi printsip russkoi poslovitsy. [Contrast as a Lingue Сognitive Principle of Russian Proverbs]. 2003. Kazan State University, Doctoral thesis abstract, www.dissercat.com/content/kontrast-kak-lingvokognitivnyi-printsip-russkoi-poslovitsy. Accessed 22 July 2024. (In Russian)
Dahl, Vladimir. “Poslovitsy i pogovorki russkogo naroda.” [“Proverbs and Sayings of the Russian Peoples.”] Litres, www.litres.ru/book/vladimir-dal/poslovicy-i-pogovorki-russkogo-naroda-173141/chitat-onlayn/?page=15&book_pair=173141_51775518. Accessed 21 July 2024. (In Russian)
Donskikh, Oleg. “Metaphor as a Way to Change Coordinates.” ΠΡΑΞΗMΑ. Journal of Visual Semiotics, no. 1, vol. 3, 2015, pp. 29–35, praxema.tspu.edu.ru/files/praxema/PDF/articles/donskih_o._a._29_35_1_3_2015.pdf. Accessed 27 July 2024. (In Russian)
Dzhumayev, Aleksandr. “Preodolevaya stereotipy. O muzykovedcheskih issledivaniyah N. S. Yanov-Yanovskoy.” [“Overcoming Stereotypes. All about the Musicological Studies of N. S. Yanov-Yanovskaya.”]. Stranitsi istorii Gosudarstvennoy konservatorii Uzbekistana. Feliks Yanov-Yanovskij, Natalia Yanov-Yanovskaya [Pages of History of the State Conservatory of Uzbekistan. Felix Yanov-Yanovsky, Natalia Yanov-Yanovskaya], edited by Shoyista Ganikhanova, Sajyora Gafurova. Tashkent, unpublished, 2024, pp. 103–108. (In Russian)
Irwin, William. “What is an Allusion?” The Journal of Aesthetics and Art Criticism, vol. 59, no. 3, 2001, pp. 287–297. DOI: 10.1111/1540-6245.00026.
Karaulov, Yuri. Russkiy yazyk i yazykovaya lichnost [“Russian Language and Linguistic Personality]. Moscow, Nauka, 1987. (In Russian)
Krivulya, Natalia. “Allyuziya kak element intertekstualnosti v animatsionnyh filmah.” [“Allusion as an Element of Intertextuality in Animated Films.”]. Theatre, Fine Arts, Cinema, Music. Almanac, no. 3, 2022, pp. 137–160. DOI: 10.35852/2588-0144-2022-3-137-160. (In Russian)
Matyakubov, Otanazar. Dodekagramma [Dodecagram]. Tashkent, Istiklol, 2005. (In Russian)
Radman, Rimma. Zhanr kontsertnoj uvertyuri v tvorchestve kompozitorov Uzbekistana [Genre of Concert Overture in Works of Uzbekistan Composers]. 2014. State Conservatory of Uzbekistan, Master’s thesis. (In Russian)
Ryabukha, Olga, and Aleksandra Troshina. “Problema typologii intertekstualnyh vklyuchenij i ih rol v strukture interteksta (na materialye zhurnalnyh statej).” [“Problem of Typology of Intertextual Inclusions and Their Role in Intertext Structure (by Material of Magazine and Newspaper Articles).”]. Nauchnyi dialog, no. 4, 2018, pp. 134–146. DOI: 10.24224/2227-1295-2018-4-134-146. (In Russian)
Stogniy, Irina. “Intertekstualnost v muzyke. Variatsii na temu.” [“Intertextuality in Music. Variations on the Topic.”] Contemporary Musicology, no. 3, 2017, pp. 85–96. (In Russian)
Stogniy, Irina. “Modusy intertekstualnosti v muzyke.” [“Modes of intertextual relations in Music”] Musicus, no. 3–4, 2011, pp. 28–33. (In Russian)
Tchinayev, Vladimir. “Towards a ‘New Unity’: Intertextuality – Post-avant-garde – Postmodernism in Music in the Second Half of the 20 Century and the Beginning of the 21 Century.” Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta. Iskusstvovedeniye, vol. 4, no. 1, 2014, pp. 30–54, www.artsjournal.spbu.ru/article/view/4454/3941. Accessed 29 July 2024. (In Russian)
Torop, Peeter. “Problema inteksta.” [“The Problem of Intext.”]. Trudy po znakovym systemam XIV: Tekst v tekste [Works on Symbolic Systems. XIV: Text within the Text]. Tartu, Tartu University Press, 1981, pp. 33–44. (In Russian)
Vysotskaya, Marianna. Mezhdu logikoj i paradoksom: kompozitor Faraddzh Karaev [Between Logic and Paradox: composer Faraj Karayev]. Moscow, no publisher, 2012. (In Russian)
Vysotskaya, Marianna, and Galina Grigoryeva. Muzyka ХХ veka: ot avangarga k postmodernu. Uchebnoe posobie [Music of the XXth Century: from Avant-garde to Postmodern. Textbook]. Moscow, Moscow Conservatory Scientific and Publishing Centre, 2011. (In Russian)
Yanov-Yanovskaya, Nataliya. “Odna kultura – dve traditsii.” [“One Culture – Two Traditions.”] Muzykalnaya akademiya, no. 3, 1999, pp. 21–27. (In Russian)
Yanov-Yanovskaya, Nataliya. Teoriya interteksta v eyo proektsii na vostochnuyu muzyku (na primere tvorchestva kompozitorov Uzbekistana) [The Theory of Intertext in its Projection on Oriental Music (on the Example of Uzbekistan Composers)]. Tashkent, Musiq
Жарияланған:
2024-09-23
Редакцияға түсті:
2024-08-13
Журнал нөмірі
№ 3
Том
12
Мақаланы жүктеп алу
Russian