Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2024-03-22
Мақала беті
49-66
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Қазақстанда фортепианолық концерттік орындаушылық XX ғасырда дамудың қиын жолынан өтті. Зерттеу жұмысында ең ықпалды ұйым – филармония мысалында Қазақ КСР-да концерттік фортепиано репертуарының қалай қалыптасқаны қарастырылады. 1930–1960 жылдардағы концерттік өмірдің, ондағы камералық музыканың, әсіресе фортепиано рөлінің панорамасын қалпына келтіру мәдени саясат пен репертуардың байланысын орнатуға, сондай-ақ ұлттық композиторлардың алғашқы шығармаларының сахнаға шығу жолын қадағалауға мүмкіндік береді. Осы мақсатта Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының мұрағатынан алынған құжаттар талданды. Зерттеудің деректану бағыты, ең алдымен, концерттік бағдарламаларға және онымен байланысты көркемдік кеңестер мен репертуарлық комиссиялардағы талқылау хаттамаларына бағытталған. Мазмұнды талдау фортепиано репертуарының дамуына үлес қосқан жетекші пианист-солистердің есімдерін анықтауға мүмкіндік берді. Статистика репертуардың дамуының күрделілігі мен әркелкілігін көрсетті. Филармониялық концертте қазақстандық композиторлардың шығармаларының алғашқы қойылымы 1938 жылы Эммануил Гуревичтің қойылымы аясында өтті. 1949 жылы алғаш рет Қазақстан композиторларының шығармаларынан тұратын концерт қойылды, онда жеке фортепианоға арналған бірнеше нөмір болды. Жеке концерттер 1952–53 жылғы маусымнан кейін ғана толыққанды орын алды, оның барысында академиялық өнер жауһарларымен қатар Арам Хачатурян, Дмитрий Кабалевский, Алексей Муравлёв және басқа да кеңес композиторлардың туындыларының қазақстандық премьералары орындалды. Статистикалық тұрғыдан алғанда, осы уақыттағы бағдарламаларда оркестрлік жанрлар мен әндер басым, бұл мемлекеттің идеологиялық міндеттері мен мәдени саясатымен түсіндіріледі.
Зерттеу нәтижелері Қазақ филармониясының белгіленген кезеңдегі қызметін фортепиано орындаушылық тарихы, концерттік репертуар және ондағы қазақстандық композиторларының шығармаларының мәдени маңызы тұрғысынан сипаттайды. Бұл 1930–1960 жылдардағы музыкалық-социологиялық сипаттағы жағдай туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді, бұл Қазақстанның музыкалық мәдениетіндегі тарихи білімді қайта құру саласындағы зерттеулерге жол ашады.
Тірек сөздер
академиялық музыка мәдениеті
фортепианолық музыка
фортепианолық репертуар
мәдени трансформациялар
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы
орындаушылық өнер
Дереккөздер тізімі және References
Власова, Екатерина. Советское музыкальное искусство сталинского периода. Борьба агитационной и художественной концепций. 2010. ФГБОУ ВО «Московская государственная консерватория имени П. И. Чайковского», автореферат докторской диссертации. 41 с.
Дернова, Варвара. «Инструментальная музыка». Очерки по истории казахской советской музыки. Алма-Ата, Казгосиздатхудлит, 1962, с. 184–199.
Джумакова, Умитжан, и Нургиян Кетегенова. Казахская музыкальная литература (1920 – 1980). Сост. и общ. ред. Умитжан Джумаковой. Алматы, Гылым, 1995. 256 с.
Джумакова, Умитжан. Творчество композиторов Казахстана 1920–1980-х годов. Проблемы истории, смысла и ценности. Астана, Фолиант, 2003. 232 с.
Имаё, Асель, и Галия Бегембетова. «Декады казахского искусства и литературы в Москве (1936, 1958). Источниковедческий обзор. Central Asian Journal of Art Studies, т. 8, № 4, 2023, с. 239–258. DOI: 10.47940/cajas.v8i4.643.
«Казахская государственная филармония имени Жамбыла». Официальный сайт, 19 апреля 2023, www.jambyl-philharmonic.kz/history. Дата доступа 10 ноября 2023.
«Музыкальная история: в Казахстане проходят концерты, посвященные памяти Иосифа Когана». Вечерний Алматы, № 84, 23 июля 2022, www.vecher.kz/muzikalnaya-istoriya-v-kazakhstane-prokhodyat-kontserti-posvyashchennie-pamyati-iosifa-kogana. Дата доступа 10 ноября 2023.
Недлина, Валерия. «А. В. Затаевич-исследователь в контексте диалога культур Казахстана и России». А. В. Затаевич и проблемы сохранения музыкального наследия народов мира. Материалы VIII Международной научной конференции «Музыка народов мира. Проблемы изучения: сохранение культурного наследия», посвященной 150-летию со дня рождения А. В. Затаевича. Москва, 11–12 октября 2019 года. Алматы, Казахская национальная консерватория имени Курмангазы, 2021, с. 165–191.
Недлина, Валерия. Пути развития музыкальной культуры Казахстана на рубеже XX–XXI столетий. 2017. ФГБОУ ВО «Московская государственная консерватория имени П. И. Чайковского», кандидатская диссертация, www.mosconsv.ru/upload/images/Documents/DiserCand/nedlina_dissertation.pdf. 343 с. Дата доступа 10 ноября 2023.
Программы концертов Казахской государственной филармонии на 1938 год. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 12, с. 83–91.
Программы концертов Казахской государственной филармонии на 1939 год. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 20, св. 2, с. 53.
Программы концертов Казахской государственной филармонии на 1946 год. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 87, св. 9, c. 104.
Программы концертов Казахской государственной филармонии на 1949 год. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 130, св. 14, с. 76.
Программы, репертуарные планы концертных бригад артистов на 1942 год. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 50, св. 5, с. 149.
Протоколы художественного совета 1977 года. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 2, д. 145 (146), св. 13, с. 33.
Пятилетний план развития Казахской государственной филармонии на 1948–1952 годы. ЦГАМКС РК, ф. 1823. Алма-Ата, Казахская государственная филармония имени Джамбула. Оп. 1, д. 108, св. 12, с. 17–26.
References
Dernova, Varvara. “Instrumentalnaya muzyka.” [“An Instrumental Music.”] Ocherki po istorii kazahskoj sovetskoj muzyki [Essays on the History of Kazakh Soviet Music]. Alma-Ata, Kazgosizdathudlit, 1962, pp. 184–199. (In Russian)
Dzhumakova, Umitzhan, and Nurgiyan Ketegenova. Kazahskaya muzykalnaya literatura (1920–1980) [Kazakh Musical Literature (1920–1980)]. Compiled and edited by Umitzhan Dzhumakova. Almaty, Gylym, 1995, p. 256. (In Russian)
Dzhumakova, Umitzhan. Tvorchestvo kompozitorov Kazahstana 1920–1980-h godov. Problemy istorii, smysla i cennosti [Creativity of Composers of Kazakhstan in the 1920–1980s. Problems of History, Meaning and Value]. Astana, Foliant, 2003, p. 232. (In Russian)
Imayo, Assel, and Galiya Begembetova. “Decades of Kazakh Art and Literature in Moscow (1936, 1958). Source Review.”] Central Asian Journal of Art Studies, vol. 8, no. 4, pp. 239–58. DOI:10.47940/cajas.v8i4.643. (In Russian)
“Muzykalnaya istoriya: v Kazahstane prohodyat koncerty, posvyashennye pamyati Iosifa Kogana.” [“Musical History: Concerts Dedicated to the Memory of Joseph Kogan are Held in Kazakhstan.”] Vechernij Almaty, no. 84, 23 July 2022, www.vecher.kz/muzikalnaya-istoriya-v-kazakhstane-prokhodyat-kontserti-posvyashchennie-pamyati-iosifa-kogana. Access date 10 November 2023. (In Russian)
Nedlina, Valeriya. “A. V. Zataevich – issledovatel v kontekste dialoga kultur Kazahstana i Rossii.” [“A. V. Zataevich – a Researcher in the Context of the Dialogue between Cultures of Kazakhstan and Russia.”] A. V. Zataevich i problemy sohraneniya muzykalnogo naslediya narodov mira [A. V. Zataevich and the Problems of Preserving the Musical Heritage of the Peoples of the World]. Proceedings of the VIII International Scientific Conference “Music of the Peoples of the World. Problems of Study: Preservation of Cultural Heritage”, dedicated to the 150th anniversary of the birth of A. V. Zataevich. Moscow, October 11–12, 2019. Almaty, Kurmangazy Kazakh National Conservatory, 2021, pp. 165–191. (In Russian)
Nedlina, Valeriya. Puti razvitiya muzykalnoj kultury Kazahstana na rubezhe XX–XXI stoletij [Ways of Development of the Musical Culture of Kazakhstan at the Turn of the XX–XXI Centuries]. Tchaikovsky Moscow State Conservatory, PhD thesis, www.mosconsv.ru/upload/images/Documents/DiserCand/nedlina_dissertation.pdf, p. 343. Access date 10 November 2023. (In Russian)
Protokoly hudozhestvennogo soveta 1977 goda [Minutes of the Arts Council for 1977]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 2, d. 145 (146), sv. 13, p. 33. (In Russian)
Programmy koncertov Kazahskoj gosudarstvennoj filarmonii na 1938 god [Concert Programs of the Kazakh State Philharmonic for 1938]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op.1, d.12, pp. 83–91. (In Russian)
Programmy koncertov Kazahskoj gosudarstvennoj filarmonii na 1939 god [Concert Programs of the Kazakh State Philharmonic for 1939]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 1, d. 20, sv. 2, p. 53. (In Russian)
Programmy koncertov Kazahskoj gosudarstvennoj filarmonii na 1946 god [Concert Programs of the Kazakh State Philharmonic for 1946]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 1, d. 87, sv. 9, p. 104. (In Russian)
Programmy koncertov Kazahskoj gosudarstvennoj filarmonii na 1949 god [Concert Programs of the Kazakh State Philharmonic for 1949]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 1, d. 130, sv. 14, p. 76. (In Russian)
Programmy, repertuarnye plany koncertnyh brigad artistov na 1942 god [Programs, Repertoire Plans for Concert Brigades of Artists for 1942]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 1, d. 50, sv. 5, p. 149. (In Russian)
Pyatiletnij plan razvitiya Kazahskoj gosudarstvennoj filarmonii na 1948–1952 gody [Five-year Development Plan of the Kazakh State Philharmonic for 1948–1952]. CGAMKS RK, f. 1823, Zhambyl Kazakh State Philharmonic, Alma-Ata, op. 1, d. 108, sv. 12, p. 17–26. (In Russian)
Vlasova, Yekaterina. Sovetskoe muzykalnoe iskusstvo stalinskogo perioda. Borba agitacionnoj i hudozhestvennoj koncepcij [Soviet Musical Art of the Stalin Period. The Struggle between Propaganda and Artistic Concepts]. Tchaikovsky Moscow State Conservatory, PhD thesis’s abstract, 2010, p. 41. (In Russian)
“Zhambyl Kazakh State Philharmonic.” Electronic resource, 19 April 2023, www.jambyl-philharmonic.kz/history. Access date 10 November 2023.