Өзбекстанның музыкалық мәдениетінің екі туындатушы моделі

Көріністер: 44

Бөлісу:

Мақаланы жүктеп алу English

Автор

Шойиста Ганиханова

												

Өнертану докторы, музыка тарихы және сыны кафедрасының профессоры

Өзбекстан мемлекеттік консерваториясы

Өзбекстан

https://orcid.org/0000-0003-3197-0774

Мақала туралы ақпарат

Мақаланың жарияланған күні

2025-03-22

Мақала беті

37–50

Бөлім

Өнер және гуманитарлық ғылымдар

Лицензия

Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 International

Аңдатпа

Өзбекстанның музыкалық мәдениетінің екі туындатушы моделі дәстүрлі жүйенің, ауызша дәстүрдің кәсіби музыкасының (Файзулла Кароматов термині) және композициялық ойлаудың еуропалық типінің қатар өмір сүруі жағдайында қалыптасты. Осы фактіні негізге ала отырып, автор бұл зерттеуінде қазіргі заманның өзбек композиторларының шығармашылығын объект ретінде анықтайды, ал пәні Шығыс пен Батыстың музыкалық дәстүрлерінің өзара байланысына бағытталған олардың жұмыс әдістері болып табылады. Мақаланың өзектілігі дәстүрлі дыбыстық құрылымдардың композиторлық тәжірибеге кірігуін, сондай-ақ оларды түрлендіру тетіктерін түсіну қажеттілігіне байланысты. Тарихи мұра мен жаңашыл техника арасындағы тепе-теңдік қазіргі ұлттық композиторлық мектептер үшін маңызды шарт болып табылады.

Зерттеу әдістемесі музыкалық инварианттар мен туындатушы жүйелер ұғымдарымен қамтамасыз етілген. Осының негізінде мақом мен катта ашула құрылымдық және композициялық принциптері, композиторлардың симфониялық жанрға бейімдеулері талданады. Тарихи-стильдік және салыстырмалы әдістер қолданылады.

Жұмыста көтерілген негізгі мәселелер ұлттық өзбек композиторлық мектебінің эволюциясына қатысты. XX ғасырдың екінші жартысында басталған алғашқы тәжірибелер мақом материалдарына сілтеме жасаумен, сондай-ақ оның батыс музыкалық мектептерімен синтезделуінің күрделі формаларының пайда болуымен сипатталады. Композиторлар Рустам Абдуллаев, Мирсадық Таджиев, Жахонгир Шүкүр шығармашылығының үлгілері дәстүрлі музыкалық элементтерді төл туындыларға біріктірудің әртүрлі стратегиялары ретінде көрсетілген.

Зерттеу нәтижесінде қазіргі өзбек музыкалық мәдениеті айтарлықтай серпінді шығармашылық жүйе деп айтуға болады. Мұнда ауызша дәстүрдің кәсіби музыкасының принциптері жаңа полифониялық құрылымдарды, ноталық жазуды кеңейтуді, тембрлік шешімдерді қалыптастырады. Осылайша, бұл жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеуде сипатталған принциптерді композиторлық білім мен техникада, сондай-ақ орындаушылық тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, өзбек музыкалық дәстүрлерінің өзара әрекеттесу механизмдерін жаһандық контексте одан әрі зерттеу нәтижелі болмақ.

Тірек сөздер

Өзбекстанның музыкалық мәдениеті
туындатушы моделі
ауызша дәстүрдің кәсіби музыкасы
жаңашыл техника
мақом
музыкалық инварианттар
өзбек композиторлық мектебі

Дереккөздер тізімі және References

Aranovsky, Mark. Muzyka. Myshlenie. Zhizn': stat'i, interv'yu, vospominaniya [Music. Mind. Life: Articles, Interviews, Memoirs]. Moscow, Gosudarstvennyi institut iskusstvoznaniya, 2012. (In Russian)

Aranovsky, Mark, editor and compiler. “Myshlenie, yazyk, semantika.” [“Thinking, Language, Semantics.”]. Problemy muzykal'nogo myshleniya. Sbornik statei. [Problems of musical thinking. Collection of articles]. Moscow, Muzyka, 1974, pp. 90–128. (In Russian)

Asafyev, Boris. Pisma k Zataevichu A. V. [Letters to A. V. Zatayevich]. Archive of the Russian National Museum of Music, Moscow. Fund 6, Inventory 214–224, Storage unit 1498. (In Russian)

Boot, Peter, et al. “Evaluating the Role of Repeated Patterns in Folk Song Classification and Compression.” Journal of New Music Research, vol. 45, no. 3, 2016, pp. 223–238. DOI: 10.1080/09298215.2016.1208666.

Drozhzhina, Marina. Molodye natsional'nye kompozitorskie shkoly Vostoka kak yavlenie muzykal'nogo iskusstva XX veka. [Young National Composition Schools of the East as a Phenomenon of Musical Art of the 20th Century]. 2005, Glinka Novosibirsk National Conservatory, Doctor of Art History thesis’s abstract. (In Russian)

Ganikhanova, Shoyista. “Muzyka v kino Uzbekistana v kontekste problemy sinteza iskusstv.” [“Cinema Music in Uzbekistan in the Context of the Issue of Synthesis of the Arts.”] Problemy muzykal'noi nauki, no. 4, 2021, pp. 189–196. DOI: 10.33779/2782-3598.2021.4.189-196. (In Russian)

Khaknazarov, Zakid. “Uzbekskaya muzyka 70-kh. Razmyshleniya dirizhera.” [“Uzbek Music of the 70s. Reflections of the Conductor.”] Sovetskaya muzika, no. 5, 1981, pp. 11–14. (In Russian)

Kokisheva, Marlena. Simfonicheskii kyui v tvorchestve sovremennykh kompozitorov Kazakhstana: genezis zhanra, tipologiya i razvitie [Symphonic Kui in the Works of Contemporary Composers of Kazakhstan: The Genesis of the Genre, Typology and Development]. 2016, Kurmangazy National Consevatory, Almaty, PhD thesis. (In Russian)

Kutluchurina, Alina. “Zvukovoi mir Dzhakhongira Shukurova (na primere sochineniya “Aks Sado” dlya violoncheli solo.” [“Sound World of Jahongir Shukurov (on the Example of the Composion “Ax Sado” for Solo Cello).”] Problemi sovremennoy nauki i obrazovaniya, vol. 147, no. 2, 2020, pp. 92–95. (In Russian)

Raimkulova, Aktoty, and Raushan Jumaniyazova. “Dialektika arkhaiki v sovremennom muzykal'nom iskusstve Kazakhstana v zerkale idei evraziistva (na primere violonchel'nykh sochinenii sovremennykh kompozitorov).” [Dialectics of Archaic in the Contemporary Musical Art of Kazakhstan in the Mirror of the Ideas of Eurasianism (on the Example of Cello Compositions of Contemporary Composers).”] Muzykovedenie, no. 8, 2018, pp. 11–20. DOI: 10.25791/musicology.08.2018.111. (In Russian)

Shukur, Jahongir. Speech at a master class within the Omnibus Laboratorium project. The State Сonservatory of Uzbekistan, June 2021, Tashkent.

Ulmasov, Firuz. “Ob invariante kak printsipe modelirovaniya muzykal'nogo protsessa.” [“On the Invariant as a Principle of Modeling the Musical Process.”] Muzykal'noe iskusstvo Evrazii. Traditsii i sovremennost', no. 3, 2024, pp. 30–45. DOI: 10.26176/MAETAM.2024.16.3.002. (In Russian)

Yanov-Yanovskaya, Natalia. “Bogatstvo mnogoobraziya.” [“The Wealth of Diversity.”] Uzbekskaya muzika i XX vek [Uzbek Music and the 20th Century]. Tashkent, 2007, p. 7. (In Russian)

Yanov-Yanovskaya, Natalia. “Makomnye traditsii v uzbekskoi simfonicheskoi muzyke.” [“Maqom Traditions in Uzbek Symphonic Music.”] Maqoms, Mughams, and Modern Compositional Art, proceedings of the Inter-republican Scientific and Theoretical conference. Edited by D. Rashidova, Tashkent, Publishing House of Literature and Art, 1978, pp. 172–189. (In Russian)

Yanov-Yanovskaya, Natalia. “Odna kul'tura – dve traditsii.” [“One Culture – Two Traditions.”] Uzbekskaya muzika i XX vek [Uzbek Music and the 20th Century]. Tashkent, 2007, pp. 213–230. (In Russian)

Yunussova, Violetta. “Aziya i Severnaya Afrika XX veka.” [“Asia and North Africa of the 20th Century.”] Istoriya zarubejnoy muziki. XX vek [The History of Foreign Music. 20th Century], edited by Natalya Gavrilova. Moscow, Gosudarstvennyi institut iskusstvoznaniya, 2005, pp. 518–576. (In Russian)

Zemtsovsky, Izaly. “K teorii zhanra v fol'klore.” [“Towards the Theory of Genre in Folklore.”] Sovetskaya muzika, vol. 533, no. 4, 1983, pp. 61–65. (In Russian)