Ә. Желдібаевтың «Ерке сылқым» күйінің музыкалық-стильдік ерекшеліктері

Дария Әділбаева

Мақаланы жүктеп алу

Авторлар

Дария Әділбаева

Музыкатану және композиция кафедрасының магистранты

Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы

Қазақстан

Мақала туралы ақпарат

Мақаланың жарияланған күні

2021-06-30

Мақала беті

28-36

Бөлім

Өнер және гуманитарлық ғылымдар

Лицензия

Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 International

Аңдатпа

Берілген мақала қазақ аруының сұлулығын, кербез қылығын, бір сөзбен айтқанда, тұтас бекзат болмысын қос ішектің күмбіріне сыйдырған күйші-сазгер Ә. Желдібаевтың «Ерке сылқым» күйін зерттеуге арналады. Бұл мақаланы жазудағы автордың негізгі мақсаты –туындының музыкалық-стильдік ерекшеліктеріне талдау жасау арқылы күйдің отандық музыка мәдениетіміздегі орнын анықтау болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін автор Ә. Желдібаев шығармашылығын қалыптастырған алғышарттарға және «Ерке сылқым» шығу тарихына тоқталып, күйдегі стильдер сабақтастығын, дәстүрлі және заманауи ерекшеліктердің түйісуін қарастырады. Шығарманы талдауда автор кешенді, салыстырмалы-типологиялық, т.б. әдістерді қолданып, оның тақырыптық, композициялық, өлшемдік-ырғақтық, сондай-ақ, ладтық-интонациялық ереекшеліктерін қарастырды; отандық күйтанушы, этномузыкатанушы С.Ы.Өтеғалиеваның әдістемесіне сүйеніп, оның күйге қатысты өзіндік талдау жолдарын ұсынған. Сонымен қатар, автор «Ерке сылқым» күйін зерттеуде күйтанушылардың (Б. Байкадамова, Д. Бахтигалиева, Е. Тұңғышұлы, Б. Мүптекеев, Б. Игілік, М. Әбуғазы, Ж. Жүзбай. т.б.), музыкалық-теориялық және музыкалық-практикалық мәселелерге қатысты ғылыми еңбектеріне сүйенді. Аталған күйді зерттеуде автор өнертану докторы, профессор С.Өтеғалиеваның күй талдау әдістемесінің негізгі тұжырымдарын пайдаланды. Шығарманы талдай келе, автор оның әйел образына арналғанын, күйдің образдық жүйесінде күй мен ән жанрларына ортақ желінің барын, күй фактурасының бір және екі дауыста болатынын байқап, шертпе және төкпе күй стильдерінің ерекшеліктерінің сабақтастығын айқындайды. Ал сол ерекшеліктер аталған күйдің домбырашылар репертуарынан тұрақты орын алып, тыңдаушы ілтипатына бөленуінің маңызды себептерінің бірі болып табылады.

Кілтті сөздер

Жетісу күйшілік дәстүрі
Ерке сылқым
лирика тақырыбы
төкпе және шертпе стильдері
НИЫК (негізгі интонациялық ырғақтық кешен)

Дереккөздер тізімі және References

Шыңғожаев Ә. Желдірме. Күйлер мен әндер жинағы. Құрастырған Н.Әшіров.–Алматы:Қазақ кітабы, 2020.–144 б.

Сәттібайұлы К. Әлі күнге дейін композиторлар одағына мүше емеспін... Ә.Желдібаевпен жүргізілген сұхбат. Қаламгер қазынасы сериясынан. 22.08.2020ж

Күй серісі/Ж.Жүзбай//Егемен Қазақстан. – 2017. – 13 қазан (№197). – 9б

Есаман Х. Күй құрметіне арналған ескерткіш. Егемен Қазақстан, 10 Шілде, 2018. [Электронды ресурс] URL: egemen.kz: https://egemen.kz/article/171572-kuy-qurmetinearnalghan-eskertkish.

Күйші; әңг.К.Адырбекұлы// Түркістан. – 2009. -29 қаңтар (№4). -10б

Е.Тұңғышұлы «Атадан мұра» Алматы, «Санат», 1999

Бахтигалиева Д.С. Жанр Акжелен в инструментальной (домбровой) культуре казахов. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата искусствоведения. – Алматы, 2008.– 25с.

Утегалиева С.И. Кюи А.Жайымова в контексте домбровой традиции Западного Казахстана//Музыкалық этнографиядағы тұлға, дәстүр, мәдениет// А.Затаевичтің 150жылдығына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. Құраст. Омарова А.,Недлина В.–Алматы. Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясы.–С.с.2251-258

Ахмедияров Қ. Шынар. Күйлер жинағы. Алматы:Дайк-Пресс, 1999. –185б.

Игілік Б.Қ. Қытай қазақтарының домбыра күйлеріндегі жанрлы-стильдік ерекшеліктер (2021 ғ.ғ.) // Б.Г.Ерзакович – музыка зерттеушісі. Б.Г.Ерзаковичтің 100 жыл толуына орай өткізілген халықаралық ғылыми практикалық конференцияның материалдары. –Алматы, 2008.– 217-223бб.

Мүптекеев Б. Стилевые особенности домбровых кюев Семиречья // Традиционная музыка Азии. Проблемы и материалы.– Алматы, 1996. С.с. 64-74.

Әбуғазы М. Алтай-Тарбағатай өңірінің күйшілік дәстүрі//Музыкалық білім және музыкалық ғылым саласындағы өзекті мәселелері. Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының 60 жылдығына арналған халықаралық ғылыми –практикалық конференциясының материалдары.–Алматы, 2005. –196-199б.б.

Байқадамова Б. Некоторые особенности экспонирования в двухтемных кюях Курмангазы// Музыкознание. - Вып. VІІІ-ІХ. – Алма-Ата, 1976. С.с. 33-36.

Құрманғазы Сарыарқа Қ 77Күйлер (Құраст., түсініктерін жазған Қ.Ахмедияров. Әдеби өңдеген М.Құлкенов). – Алматы: Өнер, 1995. – 192б.

Клопова К. О проявлении универсальных законов в традиционной инструментальной музыке// Исполнительское творчество. История и ипроблемы развития на современном этапе. Материалы международной научно-практической конференции. Алматы, 2002.– С.С. 55-58.

Дәулеткерей. Күйлер. (Құраст. А.Жұбанов). – Алматы: Қазақтың мемлекеттік әдебиет баспасы, 1961. – 115б. (71б.)

Балманова Г. «Домбыра» мамандығы студенттеріне арналған «Этносольфеджио» пәнінің дәрістері. Дәулеткерей күйлері. Қолжазба. Алматы, 2020.– 7б.

Shynғozhayev А. Zheldіrme. Kyler men ander zhinagy. Kyrastyrgan N.Ashіrov.– Almaty: Kazak kіtaby, 2020.–144 p.

Sәttіbayyly K. Alі kynge deyіn kompozitorlar odagyna mүshe emespіn... A. Zheldіbayevpen zhyrgіzіlgen sykhbat. Kalamger kazynasy seriyasynan. 22.08.2020 zh.

Kyi serіsі /Zh.Zhүzbay// Egemen Kazakstan. – 2017. – 13 Kazan (№197). – 9 p.

Esaman Kh. Kyui kyrmetіne arnalgan eskertkіsh. Yegemen Kazakstan, 10 Shіlde, 2018. [Elektrondy resurs] URL: egemen.kz: https://egemen.kz/article/171572-kuy-qurmetine-arnalghaneskertkish.

Kyishі; aңg.K.Adyrbekyly// Tyrkіstan. – 2009. -29 kantar (№4). -10 p.

E.Tyngyshyly «Atadan myra» Almaty, «Sanat», 1999

Bakhtigaliyeva D.S. Zhanr Akzhelen v instrumentalnoy (dombrovoy) kulture kazakhov. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata iskusstvovedeniya. – Almaty, 2008.– 25 p.

Utegaliyeva S.I. Kyui A.Zhayymova v kontekste dombrovoy traditsii Zapadnogo Kazakhstana // Muzykalyk etnografiyadagy tylga, dastyr, madeniyet // A.Zatayevichtіn 150-zhyldygyna arnalgan khalykaralyk gylymi-praktikalyk konferentsiya materialdary. Қyrast. Omarova A., Nedlina V.–Almaty. Қyrmangazy atyndagy kazak ylttyk konservatoriyasy.– p.p. 2251-258

Akhmediyarov Қ. Shynar. Kyler zhinagy. Almaty:Dayk-Press, 1999. –185 p.

Igіlіk B.Қ. Kytay kazaktarynyn dombyra kylerіndegі zhanrly-stildіk erekshelіkter (20-21 g.g.) // B.G.Erzakovich – muzyka zertteushіsі. B.G.Erzakovichtіn 100 zhyl toluyna oray otkіzіlgen khalykaralyk gylymi praktikalyk konferentsiyanyn materialdary. – Almaty, 2008.– 217-223 pp.

Mүptekeyev B. Stilevye osobennosti dombrovykh kyuev Semirechya // Traditsionnaya muzyka Azii. Problemy i materialy.– Almaty, 1996. pp. 64-74.

Әbuғazy M. Altay-Tarbagatay oңіrіnің kyshіlіk dastүrі //Muzykalyk bіlіm zhane muzykalyk gylym salasyndagy ozektі maselelerі. Kyrmangazy atyndagy Kazag ylttyk konservatoriyasynyn 60 zhyldygyna arnalgan khalykaralyk gylymi – praktikalyk konferentsiyasynyn materialdary.– Almaty, 2005. – 196-199 pp.

Bayқadamova B. Nekotorye osobennosti eksponirovaniya v dvukhtemnykh kyuyakh Kurmangazy// Muzykoznaniye. - Vyp. VІІІ-ІKh. – Alma-Ata, 1976. p.p. 33-36.

Құrmanғazy Saryarka K 77Kүyler (Kyrast., tysіnіkterіn zhazgan K.Akhmediyarov. Adebi ondegen M.Kylkenov). – Almaty: Oner, 1995. – 192 p.

Klopova K. O proyavlenii universalnykh zakonov v traditsionnoy instrumentalnoy muzyke// Ispolnitelskoye tvorchestvo. Istoriya i iproblemy razvitiya na sovremennom etape. Materialy mezhdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii. Almaty, 2002.– p.p. 55-58.

Dәuletkerey. Kyler. (Kyrast. A.Zhybanov). – Almaty: Kazaktyn memlekettіk adebiyet baspasy, 1961. – 115 p. (71 p.)

Balmanova G. «Dombyra» mamandygy studentterіne arnalgan «Etnosolfedzhio» panіnіn darіsterі. Dauletkerey kylerі. Kolzhazba. Almaty, 2020.– 7 p.