Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2021-03-30
Мақала беті
16-30
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Бұл хабарламада Орынбор өлкесінің генерал-губернаторы В. А. Перовскийдің бейнесіне арналған пьесалар қарастырылған (XIX ғ.). Ондай шығармалар қазақ пен башқұрттың халық аспаптық музыкасында сақталған. Славян халықтарының музыкасымен интонациялық ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау мақсатында Құрманғазының "Перовский марш" күйі мен башқұрт қурайына арналған аттас пьесасына музыкалық-стильдік талдау жасалды. Оларды зерттеуде автор салыстырмалы типологиялық, салыстырмалы тарихи, сонымен қатар жүйелік-этнофониялық (И..Мациевский) әдістерді қолданады.
Қазақ домбырасы мен башқұрт курайына арналған күйлердің салыстырмалы талдауында тақырып (бейнелі мазмұн), композициялық құрылым, метроритмиялық және ладоинтонациялық ерекшеліктер қарастырылады. Егер Құрманғазының күйі, әсіресе бірінші орындаушылық нұсқасы XIX ғ. әскери марштарының рухында жасалған болса (пунктирлі, трилольді ырғақтар пайдаланылады), онда оның қурайына арналған пьеса би сипатында көбірек болады.
Зерттеу орыс-украин музыкасымен интонациялық байланыс сырт көзге байқалмайтын түрде (Құрманғазы күйі) немесе айқын күйінде украин халқының биінен (гопактан) элементтерді қолдану арқылы (башқұрт курайына арналған пьеса) жүзеге асқанын көрсетті. Бұл үдерісте Қазақ домбырасы мен башқұрт қурайының аспабы маңызды рөл атқарады. Олардың тембрінің ерекшеліктері дыбыстық музыкалық материалдың ұлттық түске ие болуына айтарлықтай ықпал етеді.
Тірек сөздер
Перовский маршы
башқұрт қурайы
күйдің композициялық құрылымы
дәйексөз
гопак
Дереккөздер тізімі және References
Жубанов А.К. Струны столетий: очерки о жизни и творческой деятельности казахских народных композиторов [Текст] / А.К.Жубанов – Алма-Ата: Казгосиздат художественной литературы, 1958. – 395 с.
Мациевский И.В. Народная инструментальная музыка как феномен культуры [Текст] / И.В.Мациевский. – Алматы: Дайк-пресс, 2007. – 520 с.
Банин А.А. Метод морфологического описания произведений фольклора // Методы изучения фольклора: сб. науч. тр. [Текст] / А.А.Банин. − Л.: ЛГИТМиК, 1983. – С.80-95.
Утегалиева, С.И. Звуковой мир музыки тюркских народов: теория, история, практика (на материале инструментальных традиций Центральной Азии) [Текст] / С.И.Утегалиева. – М.: Композитор, 2013. – 528 с. ISBN 978-5-4254-0058-1
Ерзакович Б.Г. У истоков казахского музыкознания (по материалам русских ученых XIX в.) [Текст] / Б.Г.Ерзакович. – Алма-Ата: Наука, 1987. – 176 с.
Затаевич А.В. 500 казахских песен и кюев [Ноты и текст] / А.В.Затаевич. Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 358 с.
Перовский В.А. Большой энциклопедический словарь. – М.: Советская энциклопедия, 1979. С.1002.
Перовский В.А. / [Электронный ресурс] - https://ru.wikipedia.org/wiki
Перовский В.А. / [Электронный ресурс] - https://ru.wikisource.org/wiki / Материал из Викитеки — свободной библиотеки 10. История Букеевского ханства. 1801-1852 гг.: сборник документов и материалов. / Сост. Б. Т. Жанаев, В. И. Иночкин, С. Х. Сагнаева – Алматы: Дайк-пресс, 2002 –1120 с.
Перовский его имя носила столица Казахстана [Электронный ресурс] https://pkzsk.info/perovskij-ego-imya-nosila-stolica-kazaxstana/
Василий Алексеевич Перовский – учредитель Русского географического общества и военный губернатор Оренбургского края _ Русское географическое общество // [Электронный ресурс] https://www.rgo.ru/ru/article/vasiliy-alekseevich-perovskiy-uchreditel-russkogo-geograficheskogo-obshchestva-i-voennyy
Камаев Ф.К. Напевы курая [Ноты] / Ф.К.Камаев. Өфө: Башкортостан китап нәшриәте, 1991. – 56 б.
Акьюлов А.С. Перовский Василий Алексеевич [Текст] / А. Акьюлов // Башкирская энциклопедия [в 7 т.] /гл. ред. М.А.Ильгамов. Т. 5. – Уфа: ГАУН «Башкирская энциклопедия, 2015-2020.
Шалахметов, Г. Пятый сон (Правда и фантазия) [Текст] / Г.Шалахметов. – М.: Художественная литература, 2017. – 272 с.
Аравин П. В. Даулеткерей и казахская домбровая музыка XIX века [Текст] / П.В.Аравин / Сост. Засл. деятель искусств РК Ю.П.Аравин. – Алматы: Онер, 2008. – 240 с.
Гвоздикова И.М. Военное губернаторство В.А. Перовского и башкиры [Текст] / И.М.Гвоздикова // Урал – Алтай: через века в будущее: Материалы IV Всероссийской научной конференции, посвященной III Всемирному курултаю башкир. Уфа, 2010. – С. 47-50.
Құрманғазы. Сарыарқа. Күйлер [Ноты] / Құраст. Қ.Ахмедьяров. – Алматы: Өнер, 1995. – 192 б.
Мерғалиев Т. Домбыра сазы: музыкалық-этнографиялық жинақ [Ноты] / Құраст. Т.Мерғалиев. – Алматы: Өнер, 1972.
Құрманғазы. Күйлер [Ноты] / Құраст. А.Тоқтаған, М.Әбуғазы. – Алматы: Білім, 2005. – 216 б.
Zhubanov A.K. Struny stoletij: ocherki o zhizni i tvorcheskoj deyatel'nosti kazahskih narodnyh kompozitorov [Text] / A.K.Zhubanov – Alma-Ata: Kazgosizdat hudozhestvennoj literatury, 1958. – 395 p.
Macievskij, I.V. Narodnaya instrumental'naya muzyka kak fenomen kul'tury [Text] / I.V.Macievskij. – Almaty: Dajk-press, 2007. – 520 p.
Banin A.A. Metod morfologicheskogo opisaniya proizvedenij fol'klora // Metody izucheniya fol'klora: sb. nauch. tr. [Text] / A.A.Banin. − L.: LGITMiK, 1983. – P.80-95.
Utegalieva P.I. Zvukovoj mir muzyki tyurkskih narodov: teoriya, istoriya, praktika (na materiale instrumental'nyh tradicij Central'noj Azii) [Text] / P.I.Utegalieva. – M.: Kompozitor, 2013. – 528 p. ISBN 978-5-4254-0058-1
Erzakovich B.G. U istokov kazahskogo muzykoznaniya (po materialam russkih uchenyh XIX v.) [Text] / B.G.Erzakovich. – Alma-Ata: Nauka, 1987. – 176 p.
Zataevich A.V. 500 kazahskih pesen i kyuev [Noty i tekst] / A.V.Zataevich. Almaty: Dajk-Press, 2002. – 358 p.
Perovskij V.A. Bol'shoj enciklopedicheskij slovar'. – M.: Sovetskaya enciklopediya, 1979. P.1002.
Perovskij V.A. / [Digital source] - https://ru.wikipedia.org/wiki
Perovskij V.A. / [Digital source] - https://ru.wikisource.org/wiki / Material iz Vikiteki — svobodnoj biblioteki
Istoriya Bukeevskogo hanstva. 1801-1852 gg.: sbornik dokumentov i materialov. / Sost. B. T. Zhanaev, V. I. Inochkin, P. H. Sagnaeva — Almaty: Dajk-press, 2002—1120 p.
Perovskij ego imya nosila stolica Kazahstana [Digital source] https://pkzsk.info/perovskij-ego-imya-nosila-stolica-kazaxstana/
Vasilij Alekseevich Perovskij – uchreditel' Russkogo geograficheskogo obshchestva i voennyj gubernator Orenburgskogo kraya _ Russkoe geograficheskoe obshchestvo // [Digital source] https://www.rgo.ru/ru/article/vasiliy-alekseevich-perovskiy-uchreditel-russkogo-geograficheskogo-obshchestva-i-voennyy
Kamaev, F.K. Napevy kuraya [Noty] / F.K.Kamaev. Ofo: Bashkortostan kitap nashriate, 1991. – 56 b.
Ak'yulov, A.P. Perovskij Vasilij Alekseevich [Text] / A. Ak'yulov // Bashkirskaya enciklopediya [v 7 t.] /gl. red. M.A.Il'gamov. T. 5. – Ufa: GAUN «Bashkirskaya enciklopediya, 2015-2020.
Shalahmetov, G. Pyatyj son (Pravda i fantaziya) [Text] / G.Shalahmetov. – M.: Hudozhestvennaya literatura, 2017. – 272 p.
Aravin P. V. Dauletkerej i kazahskaya dombrovaya muzyka XIX veka [Text] / P.V.Aravin / Sost. Zasl. deyatel' iskusstv RK Yu.P.Aravin. – Almaty: Oner, 2008. – 240 p.
Gvozdikova I.M. Voennoe gubernatorstvo V.A. Perovskogo i Bashkiry [Text] / I.M.Gvozdikova // Ural – Altaj: cherez veka v budushchee: Materialy IV Vserossijskoj nauchnoj konferencii, posvyashchennoj III Vsemirnomu kurultayu Bashkir. Ufa, 2010. – P. 47-50.
Құrmanғazy. Saryarқa. Kүjler [Noty] / Құrast. Қ.Ahmed'yarov. – Almaty: Өner, 1995. – 192 b.
Merғaliev T. Dombyra sazy: muzykalyқ-etnografiyalyқ zhinaқ [Noty] / Құrast. T.Merғaliev. – Almaty: Өner, 1972.
Құrmanғazy. Kүjler [Noty] / Құrast. A.Toқtaғan, M.Әbuғazy. – Almaty: Bіlіm, 2005. – 216 b.