Мақаланы жүктеп алу
Авторлар
Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2024-06-25
Мақала беті
54–74
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Мақала тақырыбының өзектілігі биыл 90-жылдық мерейтойы аталып өткелі жатқан еліміздің мәдени өмірінде маңызы зор ұжым – Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық аспаптар оркестрі шығармашылығымен байланысты.
1934 жылы құрылған бұл ұжымның академиялық бағытта қалыптасып дамуы дәстүрлі музыка аспаптарының құрылысына айтарлықтай өзгешіліктер енгізілуін қажет етті. Жаңарған үлгіде дайындалған аспаптардың жасалуына бір топ музыка шеберлерінің ішінде Қамар Қасымов (1893–1966) та болды.
Мақаланың мақсаты – шебердің XX-шы ғасырдың 30-шы жылдары ашылған қазақ ұлттық аспаптар оркестрінің аспаптарын жасап жетілдірудегі тарихи еңбегін ашып айқындау болып табылады. Оған жету үшін мақалада:
-
Қ. Қасымовтың өмірлік және шығармашылық жолы және қазақ оркестрі аспаптарын жетілдіру тарихы туралы дереккөздермен танысу;
-
ішектерінің дайындалуы мен перне байлау жүйесін қарастыру;
-
шебер қолданған батысқазақстандық домбыра қалыбы және шығысқазақстандық домбыраның өлшемдерін анықтау;
-
домбыра бөлімдерінің Қ. Қасымов қолданған дәстүрлі атауларын көрсету секілді зерттеу міндеттері қойылады.
Мақалада кешенді және жүйелі тәсілдер, жүйелі-этнофониялық (Игорь Мациевский),
және салыстырмалы-типологиялық әдістер қолданылды. Домбыра қалыбы мен аспаптың шығысқазақстандық түрінің зерттелуінде морфологиялық және эргологиялық талдау ұсынылған.
Ұлттық музыка мәдениетіміздегі Қ. Қасымовтың рөлін ашатын алғашқы мақала отандық этноорганологияда бұрын арнайы қарастырылмаған мәселе – 1930–2020 жылдарындағы музыка аспаптары шеберлерінің өнерін зерттеуге серпін беріп, осы саланың қазіргі кездегі мамандарына домбыра тобы аспаптарын әрі қарай жетілдірудің бағыт-бағдарын көрсетеді; домбыра құрылымындағы бөліктердің дәстүрлі атауларын жандандыруды көздеп, елімізде Қ. Қасымов және оның замандастары тәжірибесі ескерілетін мемлекеттік музыка шеберханаларының ашылуы мәселесін насихаттайды.
Тірек сөздер
Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық аспаптар оркестрі
Василий Андреев
Қамар Қасымов
жетілдіру
домбыра
музыкалық шебер
этноорганология
дәстүрлі музыкалық терминдер
Дереккөздер тізімі және References
Дереккөздер тізімі
Bulatova, Dinara, and Aishat Gadjieva. “Bowed Instruments of the Turkic-Mongol Peoples of Siberia from the Collection of the Russian Museum of Ethnography.” Vestnik of Saint Petersburg University. Arts, vol. 8, no. 4, 2018, pp. 540–566. DOI: 10.21638/spbu15.2018.401. (Ағылшынша)
Nedlina, Valeriya. “Neotraditionalism and Innovations in Kazakh Instruments and Music-Making.” Saryn, vol. 11, no. 4, 2023, pp. 34–53. DOI: 10.59850/SARYN.4.11.2023.33. (Ағылшынша)
Zhu, Linglan, and Stephen McAdams. “Comparison of Heard and Imagined Blends of Instrumental Dyads.” Music & Science, 7, 2024. DOI: 10.1177/20592043241246751. (Ағылшынша)
Беляев, Виктор. Руководство для обмера народных музыкальных инструментов [Халық музыка аспаптарын өлшеуге арналған нұсқаулық]. Мәскеу, Государственное музыкальное издательство, 1931, 62 б. (Орысша)
Бәделхан, Айтжан, және Жәкішева Зәбира. Қамар Қасымов. Павлодар, ЭКО ҒӨФ, 2004, 206 б.
Гизатов, Бисенгали. Казахский оркестр имени Курмангазы: Очерк творческого пути [Құрманғазы атындағы қазақ оркестрі: шығармашылық жолының очеркі]. Алматы, Ғылым, 1994, 205 б. (Орысша)
Деректі фильм. Режиссер Хаким Давлетбеков, оператор С. Шарипов. 1949 ж. Алматы көркем сурет және хроникалық киностудиясы. Орталық мемлекеттік кино және фото құжаттар мұрағаты, № 194.
Домбыра шеберлері, деректі фильмінің үзіндісі. ҚР Орталық мемлекеттік кино және фото құжаттар мұрағаты, № 223.
Есенұлы, Айтжан. Күй – Тәңірдің күбірі. Алматы, Дайк-Пресс, 1996, 208 б.
Жанкин, Абдуахаб. Қ. Қасымов. А. Жанкиннің Павлодар облысы жас музыка аспаптар шеберлерінің конкурсында сөйлеген сөзі. Павлодар қ., Қазақ драма театры 19.12.2002. Алматы қаласы Мәдениет басқармасының «Алматы қаласының мемлекеттік архиві». Қор 435, тізімдеме 1, іс 22, З. Жакишева муқабасы.
Жұбанов, Ахмет. Ән күй сапары. Алматы, Ғылым, 1976, 478 б.
Имханицкий, Михаил. Становление струнно-щипковых народных инструментов в России. Учебное пособие для музыкальных вузов и училищ [Ресейдің ішекті-шертпелі халық аспаптарының қалыптасуы. Музыкалық университеттер мен колледждерге арналған оқу құралы]. Мәскеу, Гнесиндер атындағы РМА, 2008, 370 б. (Орысша)
Куәліктер. З. Жәкішеваның Қ. Қасымов туралы құжаттардың папкасы. Алматы қаласы Мәдениет басқармасының «Алматы қаласының мемлекеттік архиві». Қор 435, тізімдеме 26, іс 1, 4 б.
Приказ № 231 c2, 16. Казахская Краевая Экспериментальная мастерская национальных инструментов Наркомпроса КазАССР (г. Алма-Ата). Копии приказов Наркомпроса КазАССР и докладные записки Совнаркома КазАССР о работе Музмастерской. Начало 23 февраль 1935, окончено 9 июля 1935 г. [№ 231 бұйрық. 2, 16 бб. ҚазКСР Халық Комиссариатының ұлттық аспаптарының Қазақ өлкелік эксперименттік шеберханасы (Алматы қ.). ҚазАССР халық комиссариаты бұйрықтарының көшірмелері және ҚазССР Халық Комиссарлары Кеңесінің Музыкалық шеберханасының жұмысы туралы баяндамалары. 1935 жылдың 23 ақпанында басталып, 1935 жылдың 9 шілдесінде аяқталды]. (Орысша)
Протокол совещания Комиссии музыкальных работников о работе мастера по казахским народным инструментам тов. Касымова Камара от 5 ноября 1939 г. Председатель комиссии Б. Ерзакович. Казахская государственная филармония имени Джамбула. ЦГА РК Ф. 435, оп. 1, д. 26. [Музыкалық қызметкерлер комиссиясы кеңесінің қазақ халық аспаптары шебері Қасымов Қамардың жұмысы туралы 1939 жылдың 5 қарашасындағы хаттамасы. Комиссия төрағасы Б. Ерзакович. Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы. ҚР ОМА. Қор 435, тізімдеме 1, іс 26]. (Орысша)
Семаков, Сергей, и Ирина Семакова. Домра в России: из истории становления и развития музыкального инструмента: историко-культурные очерки [Ресейдегі домра: музыкалық аспаптың қалыптасу және даму тарихынан: тарихи-мәдени очерктер]. Петрозаводск, А. К. Глазунов атындағы Петрозаводск мемлекеттік консерваториясы, 2022, 470 б. (Орысша)
Справка на тов. Касымова Камара, выданная заслуженным артистом Казахской ССР Ш. Кажгалиевым от 16.02.1962 г. [Қазақ КСР еңбек сіңірген әртісі Ш. Қажығалиевтің 16.02.1962 ж. жолдас Қасымов Қамарға берген анықтамасы]. Ш. Қажығалиевтің жеке мұрағаты. (Орысша)
References
Badelkhan, Aitzhan, and Zabira Zhakisheva. Kamar Kassymov. Pavlodar, ECO, 2004. (In Kazakh)
Belyaev, Victor. Rukovodstvo dlya obmera narodnyh muzykalnyh instrumentov [A Guide for Measuring Folk Musical Instruments]. Moscow, OGIZ, 1931. (In Russian)
Bulatova, Dinara, and Aishat Gadjieva. “Bowed Instruments of the Turkic-Mongol Peoples of Siberia from the Collection of the Russian Museum of Ethnography.” Vestnik of Saint Petersburg University. Arts, vol. 8, no. 4, 2018, pp. 540–566. DOI: 10.21638/spbu15.2018.401.
Documentary. Directed by Khakim Davletbekov, cameraman Samat Sharipov, 1949. Alma-Ata Feature and Documentary Film Studio, Central State Archive of Film and Photo Documents and Sound Recordings of the Republic of Kazakhstan, no. 194.
Dombra Artisans. Fragment of the documentary, Central State Archive of Film and Photo Documents and Sound Recordings of the Republic of Kazakhstan, no. 223.
Gizatov, Bisengaly. Kazahskij orkestr imeni Kurmangazy: ocherk tvorcheskogo puti [Kurmangazy Kazakh Orchestra: a Creative Path Outline]. Almaty, Gylym, 1994. (In Russian)
Imkhanitskiy, Mikhail. Stanovlenie strunno-shipkovyh narodnyh instrumentov v Rossii [The Formation of Stringed and Plucked folk Instruments in Russia]. Moscow, Gnesins RAM, 2008. (In Russian)
Minutes of the Commission of Musical Workers Meeting on the Activity of the Kazakh Folk Instrument Artisan, Comrade Kassymov Kamar, dated November 5, 1939. Chairman of the Commission B. Yerzakovich. Dzhambul Kazakh State Philharmonic. Central State Archive of the Republic of Kazakhstan, Fund 435, Reg. 1, File 26. (In Russian)
Nedlina, Valeriya. “Neotraditionalism and Innovations in Kazakh Instruments and Music-Making.” Saryn, vol. 11, no. 4, 2023, pp. 34–53. DOI: 10.59850/SARYN.4.11.2023.33.
Order no. 231 c2, 16. Kazakh Regional Experimental Workshop of National Instruments of the Narkompros KazASSR, Alma-Ata. Copies of the Orders of the Narkompros of KazASSR and Memos of the Sovnarkom of KazASSR on the Work of the Music Workshop. Started on February 23, 1935, ended on July 9, 1935. (In Russian)
Reference written by the Honored Artist of the Kazakh SSR Shamgon Kazhgaliyev on Comrade Kamar Kassymov, dated February 16, 1962. Personal archive of Sh. Kazhgaliyev.
Semakov, Sergey. “Domra v Rossii.” [“Domra in Russia.”] Iz istorii stanovleniya i razvitiya muzykalnogo instrumenta (istoriko-kulturnye ocherki) [From the History of the Formation and Development of a Musical Instrument (Historical and Cultural Essays)]. Petrozavodsk, Petrozavodsk State University, 2022. (In Russian)
Sertificates. State Archive of Almaty, Fund 435, Reg. 26, File 1–4b. Folder of Zabira Zhakisheva on Kamar Kassymov. (In Russian)
Yesenuly, Aitzhan. Kui – Tanirdin qubyry [Kyui is the Message of Supreme]. Almaty, Daik-Press, 1996. (In Kazakh)
Zhankin, Abduakhab. Kamar Kassymov. A Speech on the Contest of Young Artisans of Musical Instruments at Pavlodar Kazakh Drama Theater, December 19, 2002. State Archive of Almaty, Fund 435, Reg. 1, File 22. Folder of Zabira Zhakisheva. (In Russian)
Zhu, Linglan, and Stephen McAdams. “Comparison of Heard and Imagined Blends of Instrumental Dyads.” Music & Science, 7, 2024. DOI: 10.1177/20592043241246751.
Zhubanov, Akhmet. An kui sapary [A Journey through Songs and Kyuis]. Almaty, Gylym, 1976. (In Kazakh)
Жарияланған:
2024-06-25
Редакцияға түсті:
2024-04-11
Журнал нөмірі
№ 2
Том
12
Мақаланы жүктеп алу